And now for something completely different!

Als ik van Chazelle naar Cluny fiets via de Voie Verte (de voormalige spoorweg, nu fietspad), kom ik altijd langs een wat raadselachtig gebouw.

De voormalige kerk in Cotte (Cortambert)

Een stukje voorbij het station van Massilly ligt een oude boerderij, waarbij het lijkt alsof een deel bestaat uit een oude kerk. Het gebouw bleek de voormalige kerk van het gehucht Cotte (gemeente Cortambert) te zijn. Op het kaartje wordt overigens het restaurant “Pont de Cotte” aangegeven; de kerk ligt ca. 200 m naar het oosten, aan de andere kant van de spoorlijn.
Dit was het kerkje waar het doopvont van de kapel in Collonges (zie vorige blog) vandaan kwam, maar dat wist ik toen nog niet.
Toen ik Eduard attent maakte op het bestaan van dit kerkje, bleek dat hij het weliswaar kende, maar er nog geen foto’s van had. Dat is inmiddels verholpen; op deze pagina zijn mijn foto’s van het kerkje te vinden.
Een dergelijk bouwsel bevindt zich op een steenworp afstand vanaf ons huis.

De voormalige kapel van Coureau (Bray)

De betreffende boerderij ligt op het kaartje ca. 800 m ten zuiden van La Tuilerie. Het kapelletje is aangebouwd tegen een boerderij, de ferme de Coureau en valt onder de gemeente Bray. Wij werden op de kapel attent gemaakt door één van onze kampeerders die vanaf de camping een wandeling in de omgeving maakte en er per ongeluk langs kwam.

Praktische informatie (met dank aan Eduard van Boxtel) :
Voormalige kerk (opslagplaats) Saint-Laurent in Cotte (Lournand), 11de eeuw, 3*
Voormalige kapel (opslagplaats) Saint-Jean-du-Bois in Ferme Coureau (Bray), ?de eeuw, 0*

Voor onze eigen website klik hier.

De voormalige kapel van Coureau (Bray)

Wat heet romaans?

Het laatste bord met een verwijzing naar iets romaans waar we regelmatig langskomen tussen Chazelle en Cluny geeft “Collonges Chapelle Romane” aan. Dat is een alleraardigst klein kapelletje in het gehucht Collonges (gemeente Lournand), met binnenin een paar illustraties van Michel Bouillot (1929-2007), een schrijver en artist uit de streek die zo ongeveer elke steen in elk Zuid-Bourgondisch huis in een pentekening heeft vastgelegd.

De kapel in Collonges

Er stond als ik me niet vergis geen verwijzing naar de kapel op le site sur l'Art Roman en Bourgogne, maar ik kan de correspondentie over deze kapel niet meer boven water krijgen. Als ik lieg, lieg ik dus in commissie. Volgens mij was het zo dat ik Eduard vroeg naar deze kapel (ik had hem ook enkele foto’s gestuurd) en zijn antwoord was dat de kapel naar alle waarschijnlijkheid niet romaans was.
Toen ik hem echter nog een foto stuurde van een informatieblad dat in de kerk lag, waarin werd uitgelegd dat het doopvont in deze kerk afkomstig was van een wel degelijk romaans kerkje in Cotte (gemeente Cortambert) gevolgd door een foto van het doopvont zelf werd Collonges interessant genoeg bevonden voor een plaats op de lijst, weliswaar in de categorie 1 & 2 sterren.
Lournand heeft dus nog wel wat meer te bieden dan kerk uit de vorige blog!

Praktische informatie (met dank aan Eduard van Boxtel) :
Kapel Saint-Laurent in Collonges (Lournand) 11de eeuw, 0*

Voor onze eigen website klik hier.

Het doopvont uit Cotte

Een wederzijds misverstand

Tussen Chazelle en Cluny staan langs de kant van de weg drie verschillende borden die naar iets romaans verwijzen. Eén van die verwijzingen is naar het plaatsje Lournand.

De kerk van Lournand

Na het debacle met de kerk van Massilly (zie een vorige blog) wilde ik hier toch ook het mijne van hebben. De kerken van Massilly en Lournand zien er uit de verte ongeveer gelijk uit, en zouden dus, voor mij als leek, best uit dezelfde tijd kunnen stammen. Op le site sur l'Art Roman en Bourgogne vond ik onder de 1 & 2 sterren kerken de voormalige kerk Saint-Hubert, geen foto’s beschikbaar.
Dat laatste was eenvoudig op te lossen. Op een mooie dag reden we Lournand binnen. De kerk is prominent aanwezig, en binnen in de kerk die nog als zodanig in gebruik is hing een pamflet met de historie van het gebouw. De kerk was volledig herbouwd in de 19de eeuw (tot zover klopte mijn eerste vermoeden), maar de basis van de klokketoren bleek het enige nog oorspronkelijke (romaanse) deel van de 11de eeuwse kerk te zijn. Deze kerk bleek bovendien gewijd te zijn aan Sainte-Mairie, en niet aan Saint-Hubert.

Koepel met trompes, kerk van Lournand

Eén van mijn vragen naar de volledigheid van “le site sur l'Art Roman en Bourgogne” beantwoordde Eduard als volgt:
“Compleetheid is moeilijk maar wel het doel van de site. Alle erkende romaanse kerken van het kaliber Chazelle staan er zeker op (i.e. 3 sterren of meer). Daaronder is het waarschijnlijk niet 100% compleet (een romaanse zijmuur kwalificeert al voor opname), maar wel grotendeels.”
Aangezien de kerk wel degelijk een romaans stuk bevatte, was hij blijkbaar niet als zodanig bekend bij Eduard.
En voor mij was nu opeens de voormalige kerk Saint-Hubert een raadsel. Eduard inmiddels een beetje kennende, hoopte ik daar spoedig hom of kuit van te krijgen. Maar zover was het nog niet. Toen we de kerk verlieten, zagen we in een huis er tegenover een vage kennis op het balkon zitten. We wisten wel dat ze in Lournand woonde, maar niet waar. We werden even binnen gevraagd, en na wat prietpraat vertelde ze dat haar huis aan de andere kant een mooi uitzicht bood op het kasteel. Kasteel in Lournand? Nog nooit van gehoord!

Het kasteel van Lournand

Maar inderdaad, één van haar kamers gaf een fraai uitzicht op een ruïne, die mogelijk van een kasteel was, maar ook best van iets heel anders geweest had kunnen zijn. Wat we zagen was een langgerekte ruïne, waar 9 stukken muur als opgestoken vingers uit omhoog staken.
Na afscheid genomen te hebben, reden we via een andere weg weer naar huis toe. En wie schetst onze verbazing, toen we opeens langs een stuk vestingmuur reden met op een bepaald punt een halfrond stuk muur dat best een verdedigingstoren had kunnen zijn.
Bij thuiskomst stuurde ik een e-mail aan Eduard, met wat vragen betreffende de Sainte-Marie van Lournand en de Saint-Hubert.
Per kerende post kwam er een foto terug van de Saint-Hubert; dat bleek een kapel te zijn geweest, die ik aan had gezien voor een stuk van de vestingmuur.
Vergissingen te over dus deze keer: ik dacht dat Eduard zich vergist had in de naam van de kerk, en Eduard dacht dat de “echte” kerk van Lournand niets romaans had.
Wie zegt nog, na het lezen van dit verhaal, dat toeval niet bestaat?

Praktische informatie (met dank aan Eduard van Boxtel) :
Kerk Notre-Dame-de-l'Assomption in Lournand, 11de eeuw, 0*
Voormalige kapel (ruïne) Saint-Hubert in Lournand, ?de eeuw, 0*
Kasteel (ruïne) van Lourdon in Lournand, 11de eeuw, 0*

Voor onze eigen website klik hier.

De kapel Saint-Hubert in Lournand

Een hardnekkig misverstand mijnerzijds

Als we naar Cluny gaan, en dat is zeker twee maal per week het geval, komen we altijd door het dorpje Massilly. En we passeren dan ook elke keer het bordje “Eglise Romane”.

De kerk van Massilly

De kerk ligt bovenop een heuvel, en toen we daar een keer waren wezen kijken (rond 2006), waren we niet echt onder de indruk van de kerk. Maar goed, wat gedrukt staat is waar, en dit was dus een, blijkbaar weinig interessante, romaanse kerk.
Omdat die kerk niet genoemd werd op le site sur l'Art Roman en Bourgogne, en omdat ik er niet opnieuw op gewezen wilde worden dat ik het bij het verkeerde eind had, zocht ik de kerk op in Google. De kerk dateert uit 1856, en is gebouwd in de buurt van de verdwenen, waarschijnlijk romaanse, Saint-Denis. Bleef uiteraard het raadsel waarom er een bordje “Eglise Romane” aan de weg stond. Een paar weken na de ontdekking van het bouwjaar van de kerk ging mij, bij het passeren van het bordje voor de 200142-ste keer, opeens een licht op.

De bewegwijzering in Massilly

Aan de ene kant van de weg stonden, onder elkaar, drie borden: “Flagy”, “Salornay / Guye” en “Eglise Romane”; aan de andere kant stonden er twee: “Flagy” en “Eglise Romane”.
Het bordje verwees blijkbaar helemaal niet naar de kerk van Masilly, maar (naar alle waarschijnlijkheid) naar het dichtbijgelegen dorpje Flagy! En dat figureerde wel degelijk in Eduards onvolprezen lijst van romaanse kerken, weliswaar toen nog zonder foto’s.
De volgende actie was snel ondernomen. Op de terugweg van Cluny volgden we het bordje “Flagy”, en bingo, daar bevond zich wel degelijk een aardig romaans kerkje.
Inmiddels heeft Eduard zijn bladzijde over Flagy ook verlucht met enkele van mijn foto’s.
Dat het mij ongeveer zeven jaar heeft gekost om er achter te komen dat het bewuste bordje NIET naar de kerk van Massilly, maar naar die van Flagy verwees, geeft echter wel te denken...

Voor wat meer foto’s van deze kerk klik hier.

Praktische informatie (met dank aan Eduard van Boxtel) :
erk Saint-Thibaud in Flagy, 12de eeuw, 3*

Voor onze eigen website klik hier.

De kerk van Flagy

Bij de muur van ’t oude kerkhof

Aan die smartlap moest ik denken toen ik op le site sur l'Art Roman en Bourgogne ontdekte dat er in onze cantonhoofdstad Saint-Gengoux-le-National twee kerken werden genoemd: de 3 sterren kerk gewijd aan Saint-Gengoult, en een andere voormalige kerk (1 & 2 sterren) gewijd aan Saint-Gengoul.

De "nieuwe" kerk van Saint-Gengoux

Navraag bij Eduard leverde het volgende antwoord op:
“Saint-Gengoux: inderdaad twee monumenten. De eerste is de welbekende kerk van het stadje, waarvan op mijn site een pagina bestaat. De tweede is onbekend, het gaat om restanten van de 10e eeuwse voorganger van de kerk, op het huidige kerkhof gelegen. Van deze laatste heb ik geen fotos, ken jij hem?”.
Dat was niet tegen dovemansoren gezegd. Saint-Gengoux is de plaats waar we onze wijn bij de pomp halen, waar we actief zijn bij het Office de tourisme, kortom, waar we vrij regelmatig komen.

Middeleeuwse gevel in Saint-Gengoux

Daar komt nog bij, dat het stadje een leuk middeleeuws centrum heeft, en dat de naam de onbetwiste tongbreker is bij al onze Nederlandse gasten. De meesten komen niet veel verder dan “Sen-Zjen-Zjoe.. mompel.. mompel” en het bontst maken een paar mensen het die hier al 5 jaar komen kamperen: “Sen-Zjoe” vinden ze meer dan genoeg. Wij hebben dus wel wat met “Sen-Zjan-Ghoe”.
Op een dag waarbij er regen dreigde togen we dus naar het kerkhof aldaar, en inderdaad, midden op het kerkhof vonden we een min of meer vervallen gebouwtje, waarin met enige moeite de vormen van een oude kerk waren te herkennen. Jammer genoeg was de deur op slot, zodat we niet ook nog even binnen konden kijken.
Het antwoord van Eduard kwam ook al snel:
“Razendsnel! De kapel bestaat dus inderdaad, dit moet hem zijn. Wel is het zo dat aan het exterieur geen romaanse details zijn te zien, dus misschien moeten we de datering in de 10e eeuw betwijfelen. Of er is van binnen nog iets te zien?”
Over werkverschaffing gesproken!
Voor alle foto’s klik hier.

Praktische informatie (met dank aan Eduard van Boxtel) :
Voormalige kerk of kapel Saint-Gengoul in Saint-Gengoux-le-National, 10de eeuw(?), 0*
Deze kerk werd van de site verwijderd, waarvoor de redenen in een latere blog worden gegeven (nog te publiceren).

Voor onze eigen website klik hier. 

Het koor van de oorspronkelijke kerk van Saint-Gengoux

Opnieuw : een muur met Opus Spicatum!

In een boekje dat ik regelmatig raadpleeg had ik de kerk Saint-Mayeul in Cluny gevonden, gewijd aan de 4de abt van Cluny, de voorganger van Saint-Odilon.

De resten van de Saint-Mayeul kerk in Cluny

Het boekje heet “Cluny en 200 questions/réponses” van Gérard Thélier, een kleurrijk figuur in Cluny die veel van de historie van het stadje weet. De omschrijving was wat summier: de enig overgebleven muur van de kerk is zichtbaar vanaf de weg achter de Tour Saint-Mayeul. Gelukkig was er een foto toegevoegd en wist ik dat ik niet opnieuw naar een tuinmuurtje hoefde te zoeken. De site le site sur l'Art Roman en Bourgogne had weliswaar een verwijzing naar een voormalige kerk met 1 & 2 sterren, maar geen foto’s.
Gewapend met mijn bijbel, en dus met de foto van de muur en de wetenschap waar de Tour Saint-Mayeul stond begaf ik me op een mooie dag naar Cluny.

De resten van de Saint-Mayeul kerk in Cluny

De Tour Saint-Mayeul was eenvoudig te vinden; die ligt vlakbij het kerkhof van Cluny. En inderdaad, vanaf de Chemin des Trépassés is de muur heel duidelijk te zien. Hij maakt deel uit van een woonhuis, maar toen ik er omheen liep leek het wel alsof de stadsmuren van Cluny ook tegen de kerk aan waren gebouwd.
Voor alle foto’s klik hier.
Na mijn bezoek aan de voormalige Sainte-Marie van Bonnay schroom ik niet mezelf als een “Opus Spicatum” expert te beschouwen. In Nederland geldt tegenwoordig toch ook iedereen die wel eens felaffel of houmous heeft gegeten als Midden-oosten expert!

Praktische informatie (met dank aan Eduard van Boxtel) :
Voormalige kerk (woonhuis, ruïne) Saint-Mayeul in Cluny, 10de eeuw, 0*

Voor onze eigen website klik hier.

Opus Spicatum - Saint Mayeul in Cluny

Een schuilkerk?

Op de website le site sur l'Art Roman en Bourgogne vond ik een verwijzing naar de voormalige kerk Saint-Odilon in Cluny, een kerk met één of twee sterren. De site onderscheidt gebouwen in een sterrensysteem, aflopend van 6 naar –gecombineerd- 1 & 2 sterren. Ter oriëntatie: Cluny III heeft er 6 en het muurtje in Bonnay (zie de vorige blog) heeft er 1 & 2.

Porte Saint-Odile in Cluny

We kennen Cluny intussen vrij goed, maar van de Saint-Odilon kerk had ik nog nooit gehoord; wel van de Saint-Odilon poort, of de Porte Saint-Odile.
Navraag bij Eduard leverde op dat het om de resten van het koor van een kerkje ging dat voor het eerst werd genoemd in 1075. De kapel is gewijd aan de 5de abt van Cluny, die in eind 1048 of begin 1049 overleed tijdens een bezoek aan de priorij van Souvigny (03 Allier), waar hij ook broederlijk naast zijn voorganger Saint-Mayeul begraven ligt.
Pas toen we wat meer informatie ontvingen over waar de kerk zich bevond kwam er een fakkeloptocht voorbij. Het ging om een travee van het koor, gesitueerd in een woonhuis aan de Rue du 19 Mars 1962, net buiten de Porte Saint-Odile.
Waren we niet ooit, toen we hier pas woonden, dus ergens rond 2005, in een woonhuis geweest daar in de buurt, dat bij uitzondering op de Journées du Patrimoine (monumentendagen) opengesteld was voor het publiek? En waren we toen niet wat teleurgesteld toen we uiteindelijk tegen betaling van € 1 even naar een paar in een muur ingebouwde kolommen met romaanse kapitelen en romaanse bogen hadden mogen kijken?

Graf van Saint-Odilon en Saint-Mayeul in Souvigny (03)

Het was niet zo moeilijk om onze stappen van toen te traceren. Inmiddels was het hek voorzien van een schildje met “Site Clunisien” en een ander met “Saint Odilon 1064” erop, zodat de plaats makkelijk te vinden was. En inderdaad, het was het huis waar we ooit eerder waren geweest. De vraag was, hoe kwamen we er deze keer in? Ik liep naar het woonhuis toe, zag dat er iemand binnen bezig was, en begon een beetje heen en weer te lopen in de hoop opgemerkt te worden. Dat gebeurde al vrij snel. De eigenares kwam naar buiten, vroeg wat we in haar tuin deden, en was tevreden met onze uitleg dat we het bordje hadden gezien, zéér geinteresseerd waren in romaanse kerken, en of we ook even binnen mochten kijken. Op haar vraag hoe we hier terecht waren gekomen flapte ik er opeens uit, dat we hier op vakantie waren, en dat we op een soort zoektocht waren naar romaanse kerken. Hoewel ze geen bezoekers verwachtte die dag mochten we toch even binnen kijken, en kregen daar uitleg over de oorsprong van de kerk. Ook mocht ik foto’s maken, onder strikte voorwaarde dat die niet op internet gepubliceerd zouden worden.
Grappig genoeg, nu we wisten dat we naar de resten van de oudste (nog bestaande) kerk in Cluny stonden te kijken, werd het geheel opeens een stuk interessanter dan de keer dat we die resten voor het eerst zagen.

Plaats van de voormalige kerk Saint-Odilon

Beloofd is beloofd: ik kan bij deze blog dus geen foto’s plaatsen dan die die een ieder vanaf de openbare weg kan maken. Ter compensatie een foto van de Porte Saint-Odile en een foto van het grafmonument van Saint-Odilon en Saint-Mayeul in Souvigny.
Voor degenen die deze kerk graag willen bezoeken: de eigenares is uiterst vriendelijk en laat graag de resten van haar romaanse kapel zien.
Mijn leugentje (om bestwil?) kreeg echter nog een staartje. Sinds ons tweede bezoek daar ben ik de dame in kwestie al 3 x opnieuw in Cluny tegen gekomen. En om op zo’n leugentje aangesproken te worden is niet erg aantrekkelijk. Het blijft voorlopig dus uitkijken en wegduiken geblazen als ik door Cluny loop!

Praktische informatie (met dank aan Eduard van Boxtel) :
Voormalige kapel (woonhuis) Saint-Odilon in Cluny, 11de eeuw, 0*

Voor onze eigen website klik hier.

De klaagmuur

Zoals ik al eerder zei, de website le site sur l'Art Roman en Bourgogne biedt een schat aan gegevens. Een van de eerste dingen die me opviel was dat de kerk van Bonnay werd genoemd met de volgende kwalificaties: gewijd aan Sainte-Marie; een voormalige kerk; een gebouw dat niet erg hoog scoort als het gaat om fraaie architectuur.
Ik ben niet katholiek, en ik weet niet erg veel af van bouwkunst. Ondanks dat laatste kan denk ik zelfs ik als leek wel zien dat die kerk niet erg veel ouder dan 150 jaar kan zijn. En aan welke heilige die moderne kerk gewijd zou zijn, daar heb ik al helemaal geen zicht op.

De nieuwe kerk in Bonnay

Eduard bood uitkomst. Met de bouw van de (Sainte-Marie) kerk van Bonnay werd begonnen in 1881. Echter, vóór die tijd was er nog een Sainte-Marie kerk geweest, die eind 19de eeuw werd afgebroken, en waarvan nog slechts een stukje muur rest waarbij de stenen in een soort visgraatpatroon zijn gemetseld (dit heet bij de kenners “Opus Spicatum”).
Ik ben gek op dat soort puzzeltjes, maar hoe vind je een stuk muur met een visgraatpatroon? Het patroon kende ik wel, dat had ik al eens gezien in een pre-romaanse kerk in Tournus, de Saint-Laurent.
Maar maakte de kerkmuur deel uit van een woonhuis, was het ingebouwd in de nieuwe kerk, kortom, hoe vind je zoiets?
Komt tijd, komt raad. Eerst vroegen we wat rond bij kennissen die in de buurt van Bonnay woonden, maar daar kregen we nul op het rekest.
Vervolgens vonden we uit, dat de mairie in Bonnay op dinsdagochtend open was, dus togen we naar het stadhuis van Bonnay. De burgemeester wist inderdaad waar het stuk muur stond. Dat was te vinden op de Place de l’Église, vlakbij de nieuwe kerk dus. Daar lag een stukje gras met wat struiken voor wat een stuk tuinmuur lijkt, en dat stukje tuinmuur, dat was het! Hij maakte wel duidelijk, dat elke overeenkomst met een volledige kerk op louter toeval beruste.
Enfin, we gingen op stap, en vonden inderdaad een muurtje van nog géén meter hoog en een aantal meters lang, waarin het visgraatpatroon duidelijk was te herkennen.
Een volledige fotoreportage is hier te vinden!
Als er nog meer van dit soort verborgen en/of verdwenen kerken zijn te vinden hier in de buurt, hoeven we ons in elk geval voorlopig niet te vervelen!

Praktische informatie (met dank aan Eduard van Boxtel) :
Voormalige kerk (ruïne) Sainte-Marie in Bonnay, 10de eeuw, 1* 

Voor onze eigen website klik hier.

De restanten van de oude kerk in Bonnay

Een nieuwe lente, een nieuwe blog

Enige tijd terug alweer stuitte ik op een website over romaanse architectuur in Bourgondië, le site sur l'Art Roman en Bourgogne, een onderwerp waar ik in principe wel in geïnteresserd ben. De site (in het Frans) gaf me de indruk dat het een inventarisatie was van alles wat er in Bourgondië op romaans gebied te zien valt. Let vooral op het woordje alles!
Wat doe je dan? Je zoekt als eerste het kerkje in je eigen dorp op. Niet gehinderd door enig geduld kon ik de kerk niet zo gauw vinden; een e-mailtje naar de webbeheerder (een Nederlander, Eduard van Boxtel) leerde al snel dat Chazelle wel degelijk werd genoemd in een lange lijst met kerken in dit gebied, hoewel daar (toen) nog geen foto’s van op zijn website stonden. (Nu dus wel!)

De kerk van Chazelle bij avond

Inmiddels heb ik regelmatig contact gehad met de betreffende man, en we zijn gekomen tot een voor beide partijen bevredigende samenwerking. Als ik iets wil weten over specifieke zaken vraag ik hem dat, en in ruil daaarvoor beschikt hij inmiddels over alle foto’s van de diverse romaanse kerken die ik in het verleden (voornamelijk in Saône-et-Loire) bezocht heb. En uiteraard streeft een ieder wel naar volledigheid, maar helemaal volledig is zoiets natuurlijk nooit.
Dat gezegd hebbende, de man beschikt over een grote kennis van wat hier zoal gebouwd is, en over een schat aan fotomateriaal en literatuur.
Tijdens de correspondentie over de foto’s die heen en weer vlogen vroeg Eduard zich af of ik “nog iets anders” met die foto’s van plan was in de toekomst. Daar had ik eigenlijk nooit over nagedacht, maar zolangzamerhand lijkt het me best wel leuk om van de diverse kerken waar iets van een persoonlijk verhaal aan vast zit, en dan bij voorkeur van de kerken die Eduard weliswaar noemt maar waarvan hij nog geen fotomateriaal op internet heeft staan, een stukje te schrijven. En daar begin ik dus mee in de volgende blog.

Praktische informatie (met dank aan Eduard van Boxtel) :
Kerk Notre-Dame in Chazelle (Cormatin), 12de eeuw, 3*

Voor onze eigen website klik hier.