Profetische woorden

In de vorige blog klaagde ik erover dat we een paar kapitelen, die ingemetseld waren in de muur van een boerderij in Cluny niet hadden kunnen vinden. Ik sloot de betreffende blog af met de min of meer profetische woorden "het zou me niet verbazen als de muren inmiddels zijn afgebroken en de kapitelen een plaatsje hebben gevonden in een museum".

Het gezochte muurtje met toegangshek

Een pitbull laat nooit los, en dat gaat ook een beeje op voor mij als het gaat om schijnbaar hopeloze zoekacties.
Ik had niet veel aanknopingspunten. Het ging om de muur die toegang gaf tot de cour van de boerderij "Ferme Sainte-Odile", die in de buurt lag van de "Porte Sainte-Odile". Alle informatie kwam van drie verschillende, maar wel aan elkaar geliëerde websites. Eén van die websites gaf zelfs een mogelijke locatie van de boerderij, maar de site vermeldde zelf dat die informatie waarschijnlijk zéér onbetrouwbaar was. De spelling was dat ook, aangezien Saint-Odile een man was.
Nu is Cluny een klein stadje, en we komen regelmatig BC-ers tegen, zoals de burgemeester van Cluny, de plaatselijke schrijver die boeken over Cluny publiceert, mensen die regelmatig rondleidingen verzorgen of lezingen geven over met name de geschiedenis van Cluny. Ik heb al eerder zo'n BC-er aangeschoten met een brandende vraag waar ik geen antwoord op kon vinden.

Google Earth van het St-Odile gedeelte van Cluny

En opeens kreeg ik de ingeving om niet te wachten tot we één van de locale experts ergens in Cluny tegen het lijf zouden lopen, maar om te kijken of we ergens een e-mail adres konden vinden. Eén van die mensen, Jean-Luc Maréchal, woont in een historisch pand, waar we een keer tijdens een rondleiding waren geweest, en daar hadden we een foldertje over zijn huis aangeschaft dat ik zuinig bewaard had. En ja, daar stond zijn e-mail adres op.
Een e-mailtje met onze vraag en welke informatie we al hadden was snel geschreven, en daarna was het wachten op zijn antwoord.

Was dit het gezochte hek?

Toen we na het versturen van de mail en het doen van wat boodschappen terug kwamen hadden we antwoord, weliswaar niet van Maréchal zelf, maar van een expert op het gebied van romaanse architectuur in Cluny, Jean-Denis Salvèque. Zijn woorden waren, vrij vertaald :

"De boerderij Saint-Odile ligt ca. 100 m ten zuiden van de kapel Saint-Odile. De kapitelen zijn echter in de vijftiger jaren verwijderd en jarenlang tentoongesteld in één van de abdijgebouwen; in 2010 zijn ze in opslag gegaan.".

Deze opgave was duidelijker dan de voorgaande: de Porte Saint-Odile ligt niet ver van de kapel, en met deze gegevens was het vrij eenvoudig om via Google Earth de plaats van de boerderij te bepalen.

Of was het dit hek?

En opnieuw togen we naar Cluny, in de hoop dan toch in elk geval de oude muur te kunnen vinden. Bij de boerderij aangekomen vonden we aan één kant drie verschillende poorten, allemaal met stenen posten, en allemaal aansluitend aan heggen.
Maar de boerderij had twee toegangswegen, alleen de tweede was versperd door een gesloten hek. Toen ik daarvandaan toch nog een foto wilde maken van de ver weg gelegen boerderij, kwamen de eigenaars van het buurhuis net aanwandelen. Nadat we ze hadden uitgelegd dat we iets zochten dat niet meer bestond, keken ze even vreemd op, maar al snel zat de man op zijn praatstoel en kwam los met allerlei bijzonderheden over de boerderij. Van de kapitelen wist hij niets af, maar hij wist wel te vertellen, dat de oorspronkelijke boerderij rond 1800 was gebouwd met stenen die gekocht waren tijdens de verkoop van de stenen van Cluny III.

Dit leek er eigenlijk meer op...

En aangezien ze recht op overpad hadden op het pad dat naar de boerderij liep, maakten ze het hek voor ons open en konden we in elk geval de toegang tot de boerderij bekijken. De afmetingen van de poort klopten op het eerste gezicht aardig met die van de oude zwartwit foto die we hadden, dus dachten we dat hiermee de kous af was, en dat we gevonden hadden wat we zochten.
Tot ... we thuis de foto's rustig konden vergelijken. Het hek waarvan we dachten dat 't "het" hek was, had een open achtergrond. Op de zwart-wit foto was duidelijk een dak te zien, met iets lager een afdak en rechts daarvan een dak van een uitbouw. Op één van de foto's van een hek aan de andere kant van de boerderij was echter wel een dak te zien, met daaronder een afdak. Vergelijking van de twee foto's leidde tot de volgende conclusie:

Uiteindelijk bleek dit "HET" hek te zijn!

Het oorspronkelijke hek en de muur waren nadat de kapitelen verwijderd waren afgebroken en vervangen door een hoge heg, nieuwe natuurstenen deurposten en een toegangshek. Het gebouw erachter was nog steeds in takt, evenals het afdak. Waarschijnlijk was het naastgelegen uitbouwtje inmiddels ook afgebroken.
Ik zat er acheraf gezien dus niet zo erg ver naast met mijn opmerking aan het eind van de vorige blog!

Voor onze eigen website klik hier.

Op zoek, maar waarnaar?

Cluny is niet alleen bekend om zijn abdij, of althans om wat daarvan over is. De collectie huizen uit de romaanse periode is zo niet de grootste, dan toch wel één van de grootste in Frankrijk.
De oude huizen in Cluny hadden op de eerste verdieping een soort gang langs de straat lopen, waarbij een rijkbewerkte raampartij uitzicht gaf op die straat.

4 Rue Joséphine Desbois

Van die zogenaamde claire-voies zijn er nog een aantal over, zowel in gevels als in musea. Een fraai ovezicht is te vinden op deze webpagina. Op weer een andere website is een kaartje te vinden met de locatie van de romaanse, gotische en gemengd romaans-gotische huizen in Cluny, en tenslotte is er nog een monumentenlijst van ingeschreven monumenten.
Op die laatste lijst stond een aantal zaken die ik niet kende, en de plattegrond gaf een aantal panden aan waar voorzover ik me herinnerde niets spectaculairs aan te bekennen was.
Aangezien we regelmatig (minimaal elke dinsdag en zaterdag) in het centrum van Cluny komen leek het geen gek idee om voor of na de lunch, net hoe het uitkwam, met de plattegrond in de hand de romaanse huizen op te sporen, en de zaken die we niet kenden van de monumentenlijst te vinden. Eén van de aardigste vondsten bleek een stukje claire-voie te zijn dat hoorde bij Rue de la Chanaise no's 1 en 3, een pand dat regelmatig opduikt in literatuur over romaanse huizen.

Hoek Rue Saint Mayeul en Rue de la Chanaise

Alleen in de Rue de la Chanaise no. 1 (no. 3 was onvindbaar) bleek niets te vinden te zijn van wat romaanse overblijfselen. Op zoek naar iets heel anders naderden we op een dag de Rue de la Chanaise vanaf de andere kant, de Rue Saint-Mayeul. En op die hoek vonden we wel degelijk iets dat bij het pand Rue de la Chanaise no. 1 had gehoord!
Onze tochten zijn inmiddels afgerond, en we hebben nu een heel aardig overzicht van wat Cluny aan romaans (en ook aan andere bouwstijlen) te bieden heeft. Uiteraard was niet alles even succesvol. Aan veel van de panden was aan de buitenkant niets meer te zien wat op romaanse architectuur wees; waarschijnlijk waren alleen wat binnenmuren nog romaans. Op de plaats waar ooit een romaans huis had gestaan (7 Petite Rue Lamartine) stond nu een .... openbaar toilet!

Een onvervalst romaans toilet!

Er bleef nog één ding over: mijn voornaamste contact op het gebied van romaanse architectuur wist van een oude boerderij in de buurt van de porte Saint-Odile. Boven op de muur naar de cour zouden een paar kapitelen afkomstig van Cluny III zijn ingemetseld. Hij kon zelfs een (zwart-wit) foto ophoesten, zodat ik wist waarnaar ik moest zoeken. Op een dag togen we dus naar de Porte Saint-Odile, maar hoe we ook zochten, de muur met de kapitelen bleef onvindbaar. Wel staat vlakbij de poort de nieuwbouw van twee scholen; het zou me niet verbazen als de muren inmiddels zijn afgebroken en de kapitelen een plaatsje hebben gevonden in een museum....

Onderstaande foto is van deze webpagina geplukt.

Voor wat hoogtepunten uit de romaanse periode in Cluny klik hier.

Praktische informatie (met dank aan Eduard van Boxtel) :
Maisons romanes in Cluny, 12de eeuw, 4*

Voor onze eigen website klik hier.

Ferme Saint-Odile

De sleutel tot het raadsel

Als vervolg op een vorige blog over hetzelfde onderwerp kwamen we er via onze connecties binnen het Office de Tourisme al vrij snel achter wie de sleutel had van de kapel of kerk op het kerkhof van Saint-Gengoux. Dat bleek Monsier Gérard Mignot te zijn, een plaatselijke amateur historicus, die rondleidingen door het stadje organiseert en een paar publicaties over de geschiedenis van Saint-Gengoux op zijn naam heeft staan.

Het altaar

Toen we hem opbelden was een afspraak zó gemaakt, en een paar dagen later pikten we Gérard op bij het OT en reden we naar het kerkhof. Toen we eenmaal binnen stonden viel het geheel een beetje tegen. Er lagen twee grafstenen, waarvan één een opschrift had in waarschijnlijk gotisch schrift, er stond een oud altaar, en aan het muurwerk was verder nauwelijks iets te zien. Gérard had er zijn twijfels over of dit inderdaad de "oerkerk" van Saint-Gengoux is. Hij is zelf van mening dat het een kerk was die buiten de poorten van de stad lag, en mogelijk hoorde bij een leprozenkolonie. De oorspronkelijke kerk zou veel dichterbij de "nieuwe" kerk hebben gelegen. Alweer volgens Mignot was de kerk oorspronkelijk gewijd aan Sainte-Madeleine of Sainte-Magdalène, die volgens hem van bijzonder belang was voor lepralijders. Het restant van de kerk zou de eindkapel van de Heilige Maagd zijn, terwijl één van de transeptkapellen (beiden gesloopt) gewijd was aan Saint-Joseph.

Doopvont in het stadhuis van Saint-Gengoux

De kerk is afgebroken in 1806 en de stenen werden verdeeld onder de Jouvenceaux (zo heten de inwoners van Saint-Gengoux). Als tegenprestatie moesten die dan wel de westzijde van de kerk afsluiten met een muur en een vensteropening aanbrengen in de zuidwand. Het altaar werd van het koor naar de kapel verplaatst, en het doopvont heeft een plaatsje gevonden als bloembak in het stadhuis.
Eduard van Boxtel, die als een soort scheidsrechter fungeert in dit soort zaken, vond het hele verhaal in combinatie met de foto's blijkbaar dermate verontrustend, dat hij de kerk van zijn lijst van romaanse kerken in Saône-et-Loire heeft verwijderd. Wij hebben in elk geval weer wat opgestoken over de geschiedenis van deze boeiende streek!

Voor alle foto’s, klik hier.

Praktische informatie (met dank aan Eduard van Boxtel) :
Voormalige kerk of kapel Saint-Gengoul in Saint-Gengoux-le-National, 10de eeuw(?), 0*
Zoals uit het bovenstaande moge blijken, is deze informatie mogelijk achterhaald.

Voor onze eigen website klik hier.