zaterdag 25 januari 2014

Versieringen (3)

Vanwege het onderwerp van deze blog is het noodzakelijk de foto's in groot formaat op het scherm te krijgen; dat kan door op de betreffende foto te klikken.
Foto 1 toont wat heel eenvoudige versieringen, aangebracht in de facade van de abdijkerk in Tournus.  De Lombardische boogfriezen, ondersteund door lisenen zijn duidelijk te zien; verder is in de gevel nog een fries aangebracht met een vlak zaagtandmotief, terwijl daaronder een uitstekend zaagtandmotief is gebruikt waarbij de zaagtanden loodrecht op de wand staan.

1. Saint-Philibert - Tournus
In een boekje over romaanse kerken vond ik eens een erg handige tip: ga je een kerk bekijken, neem dan een zaklantaarn en een verrekijker mee. Dat klink misschien een beetje vreemd, maar kryptes willen nogal eens erg donker zijn, en dan kun je een interessant kapiteel toch bekijken; hetzelfde geldt voor kapitelen die hoog in een kerk zitten. Met een verrekijker kun je die vaak net dichbij genoeg halen. Hoe het dan moet met hoge kapitelen in een donkere kerk, dat vermeldde de schrijver overigens niet. Zo'n verrekijker is trouwens ook handig bij hoge klokkentorens.

2. Saint-Philibert - Tournus
Foto 2 toont een aantal fraai gebeeldhouwde kolommen, drie met een spiraalmotief (op de hoeken) drie in de vorm van een menselijke figuur (op de bovenste verdieping, midden en op de rechterhoek). Verder vallen ook de modillons op door hun bijzondere vormgeving.

3. Saint-Philibert - Tournus
De versieringen op foto 3 zijn wat minder uitbundig, maar daarom niet minder interessant. Ook hier duidelijke bandes lombardes, maar vooral erg aardig zijn de kapitelen die de zuilen sieren, in de vorm van nogal verwrongen koppen. Voor zoiets is het toch de moeite waard in een redelijke zoomlens te investeren? Ik bereik (vind ik zelf) met een zoomlens van 18 -105 mm heel aardige resultaten.

Tournus is slechts 25 minuten met de auto vanaf La Tuilerie de Chazelle.

zaterdag 11 januari 2014

Onwetendheid

In het gebied waar wij wonen kom je regelmatig borden of bordjes tegen met de woorden "Site Clunisien", die bij het begin van de bebouwde kom staan of in sommige gevallen aan een gebouw bevestigd zijn. Het ging dan, voor zover ik wist, altijd om dorpen met een interessante romaanse kerk die ressorteerde onder de abdij van Cluny. Ik noem als voorbeeld de kerken van Chazelle, Malay, Saint-Gengoux-le-National, Saint-Hippolyte, enz. Analoog aan die redenering beheerde de abdij van Tournus o.a. de kerk van Chapaize, vandaar dat daar niet zo'n bordje stond. Dit hele idee bleek op onwetendheid te berusten.

Bord bij Saint-Hippolyte
Ik werd daar voor de eerste keer mee geconfronteerd tijdens een excursie ter introductie van de website "Clunypedia.com", een site die o.a. een interactieve kaart heeft van de sites clunisiens in en buiten Frankrijk. We bezochen behalve de abdij van Cluny ook de Chapelle des Moines in Berzé-la-Ville en het Domaine des Vignes du Maynes, een wijngaard in Cruzille. Maynes bleek een verbastering te zijn van het woord Moines, dus de connectie met Cluny leek niet onlogisch. Monniken van Cluny verbouwden daar héél vroeger wijn. Alleen wat een wijngaard met een kerkgebouw te maken had was me volkomen onduidelijk. De interactieve kaart op de site toonde, tot mijn verbazing, maar heel weinig plaatsnamen in onze omgeving. Maar goed, degene die het introductiepraatje hield, vertelde dat alles nog in aanbouw was, en dat "verklaarde" waarom er maar zo weinig kerken op de kaart stonden.

Clunypedia - Sites Clunisiens rond Cluny
Onlangs zat ik nog eens te neuzen op weer een andere site, "sitesclunisiens.org", en het leek me wel aardig om eens op een kaart uit te zetten waar al die Sites Clunsiens in de omgeving van Cluny nou zo ongeveer lagen. Ik ging er op voorhand vanuit dat er op deze site beduidend meer zouden staan dan op Clunypedia. En dat viel bitter tegen! Op de foto is te zien hoe relatief weinig Sites Clunsiens er in de directe omgeving van Cluny liggen, zeker als men weet hoeveel romaanse kerken hier liggen.

SitesClunisiens - Sites Clunisiens rond Cluny
De foto hieronder toont hoeveel romaanse kerken er in ongeveer hetzelfde gebied liggen. En dat verschil is wel erg groot! Nadere bestudering van "sitesclunisiens.org" leverde het volgende op: volgens deze site zouden er in héél Frankrijk maar iets meer dan 100 sites clunsiens zijn. De lemma's op de site bestaan alleen uit prieurés, doyennés of domaines. En pas toen viel, heel langzaam, het kwartje.
Romaanse kerken rond Cluny
Een prieuré (priorij) is een filiaal, een "dochter"klooster dus van een "moeder"abdij. Dat de abdij van Cluny een flink aantal dochters onder haar hoede had was mij welbekend. Een doyenné (dekenaat) is o.a. een soort agrarisch toeleveringsbedrijf voor een abdij of een priorij, en aangezien ook monniken niet alleen van frisse lucht kunnen leven leek het wel logisch dat die doyennés onder het hoofdstukje sites clunisiens konden vallen. Een doyenné heeft overigens in de kerkelijke hiërarchie nog een tweede betekenis, waarover zo meteen meer. En aangezien Cluny in Bourgogne ligt, was de aanwezigheid van toeleveringswijngaarden ook niet onwaarschijnlijk. Miswijn moet toch ergens vandaan komen, nietwaar? Dat klopte allemaal met beide sites, die inmiddels bijna 1:1 op elkaar lijken.

De doyenné van Chazelle
Maar waar bleven al die kerken dan, die om Cluny heen liggen, zoals Jalogny, Ameugny, Ougy, om er maar een paar te noemen? Waren die uit het Cluny netwerk geschopt vanwege ongehoorzaamheid? Of waren ze overgelopen naar de vijand, zoals de abdij van Tournus of van La Ferté? En toen viel het kwartje pas echt. Een abdij of een klooster beheert simpelweg geen parochiekerken! Parochiekerken vallen onder een dekenaat (om de verwarring echt groot te maken heet de bestuurlijke tussenlaag van een aantal parochies ook doyenné in het Frans), en die dekenaten vallen weer onder het bisdom. Zo'n deken legt verantwoording af aan een bisschop, en niet aan een abt of prior! Weliswaar hebben de meeste sites clunsiens nog steeds een kerk, maar dat komt omdat elke priorij of abdij ook een priorij- of abdijkerk heeft; dat is vaak het enige van een voormalig klooster dat nog overeind staat.

Domaine des Vignes des Maynes - Cruzille
Wie had er ooit gedacht dat interesse in romaanse kerken nog eens zou leiden tot het nadenken over de organisatie van de R.K. kerk?
Er zijn overigens in de omgeving van La Tuilerie de Chazelle ruim voldoende sites clunisiens te vinden om de geinteresseerde een dagje bezig te houden!